In de jaren 90 verdween een klein visje, de Zoogoneticus tequila, uit de enige rivier in het westen van Mexico waar het ooit was waargenomen. Wetenschappers en lokale bewoners zijn er nu in geslaagd de soort, waarvan er nog exemplaren in gevangenschap werden gehouden, opnieuw uit te zetten in haar natuurlijke milieu. Het succes heeft een invloed gehad op de plaatselijke gemeenschap en heeft internationaal lof gekregen.

Het verhaal begint meer dan 20 jaar geleden in Teuchitlán, een stad in de buurt van de Tequila-vulkaan in de centraal-westelijke Mexicaanse staat Jalisco.
Een handvol studenten, onder wie Omar Domínguez, begon zich toen zorgen te maken over een klein visje dat in een handpalm past en dat enkel ooit gezien was in de Teuchitlán-rivier. Het visje, Zoogoneticus tequila in het Latijn en 'tequila splitfin' in het Engels, was verdwenen uit de plaatselijke wateren, blijkbaar door vervuiling en andere menselijke activiteiten en door de introductie van uitheemse soorten.  

Domínguez, nu een 47-jarige onderzoeker aan de Universidad Michoacana de San Nicolás de Hidalgo, zei dat de ouderen in de stad zich toen pas het visje herinnerden dat ze 'gallito' of 'klein haantje' noemden vanwege het oranje in de staart.

Chester Zoo
In 1998 arriveerden natuurbeschermers van de Chester Zoo in Engeland en van andere Europese instellingen in de stad om te helpen met het opzetten van een laboratorium om Mexicaanse vissen in stand te houden. Ze brachten verschillende paartjes 'gallito's' mee uit aquaria van verzamelaars, zei Domínguez.

De vissen begonnen zich voort te planten in aquaria en na een paar jaar begonnen Domínguez en zijn medestudenten te speculeren over het herintroduceren van de visjes in de Teuchitlán-rivier. "Ze zeiden ons dat dat onmogelijk was, dat, als we de vissen zouden terugzetten, ze zouden sterven", zei Domínguez.

               
'Gallito's' in een aquarium in de Chester Zoo.

En dus keken Domínguez en zijn vrienden uit naar andere mogelijkheden. Ze legden een artificiële vijver aan voor een fase in semigevangenschap en in 2012 zetten ze daar 40 paartjes in uit.

Twee jaar later zaten er zo'n 10.000 vissen in de vijver. Dat resultaat verzekerde het project van de nodige fondsen, niet alleen van de Chester Zoo maar ook van een dozijn organisaties uit Europa, de Verenigde Staten en de Verenigde Arabische Emiraten, om het experiment uit te breiden naar de rivier.

In de Teuchitlán-rivier bestudeerden ze parasieten, micro-organismen in het water, de interacties met predatoren en de concurrentie met andere vissen en vervolgens plaatsten ze de vissen in drijvende kooien in de rivier.

Plaatselijke bewoners
Het doel van de introductie was het herstellen van het broze evenwicht en de sleutel daartoe waren niet zo zeer de wetenschappers maar wel de plaatselijke bewoners. "Toen ik begon met het programma voor milieu-opvoeding, dacht ik dat ik voor dovemansoren zou spreken ... en in het begin was dat ook het geval", zei Domínguez.

Maar de milieubeschermers haalden uiteindelijk toch hun slag thuis, dankzij veel geduld en jaren van poppenspelen, spelletjes en uitleg over het belang van Zoogoneticus tequila voor het milieu en de gezondheid - de vissen helpen de muskieten onder controle te houden die knokkelkoorts verspreiden.

Een aantal bewoners bedacht een bijnaam voor het kleine visje, 'Zoogy'. Ze maakten er grappige karikaturen van en richtten de 'Bewakers van de rivier' op, een groep die voornamelijk uit kinderen bestaat die vuil verzamelen, de rivier opkuisen en invasieve planten verwijderen.

Domínguez zei dat het moeilijk te zeggen is of de waterkwaliteit in de rivier verbeterd is, aangezien er geen eerdere gegevens zijn om mee te vergelijken, maar het hele ecosysteem is erop vooruitgegaan. De rivier is properder, er zijn minder niet-inheemse soorten en het vee mag in bepaalde gebieden niet langer drinken van de rivier.

De vissen plantten zich snel voort in hun drijvende kooien en eind 2017 werden ze gemerkt zodat ze zouden gevolgd kunnen worden, en vrijgelaten. Zes maanden later was de populatie al met 55 procent toegenomen en verleden maand hadden de gallito's zich verspreid over een ander deel van de rivier.

Bron: VRT-NWS Luc De Roy